प्रस्तावना
निकोप आरोग्यामुळे केसांचे सौंदर्य वाढते आणि सुंदर केसांमुळे व्यक्तिमत्वाला ऊठाव येतो. केस हा सार्‍यांच्याच जिव्हाळ्याचा विषय असून केसांमुळे माणसाच्या व्यक्तिमत्त्वाला एक प्रकारची ओळख मिळत असते. विशेषतः महिला वर्गाला ही ओळख जास्त महत्त्वाची असते. केसांची योग्य देखभाल न केल्यास केस रुक्ष होणे, टोके दुभंगणे, कोंडा होणे अशा समस्या निर्माण होतात. वातावरणातील धुळ आणि प्रदूषणही केसांवर दुष्परिणाम घडविते.
केसांची नियमित देखभाल
स्वच्छता
केसांचा नेमका प्रकार जाणुन घेऊन त्यानुसार शाम्पुचा वापर करावा. काही जणांना रोज शाम्पुचा वापर करणे गरजेचे असते, काहीजणांना एक दिवसाआड, तर काहीजणांना आठवड्यातुन एकदा याची आवश्यकता भासते. अतिरिक्त शॅम्पूचा वापर केसगळतीला कारणीभूत ठरू शकतो.
केस वाळवणे व विंचरणे
केस वाळवण्यासाठी ड्रायरचा वापर करण्याऐवजी ते हवेनेच वाळु द्यावेत. ड्रायरच्या उष्ण हवेमुळे केसांना अपाय होतो. त्यांच्यातील ओलसरपणा शोषला गेल्याने केस निस्तेज दिसु लागतात.
केस विंचरतानाही विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे. यासाठी केसांचे लहान-लहान भाग करून रुंद दातांच्या कंगव्याने हळुवारपणे गुंता सोडवावा. त्यानंतर काळजीपुर्वक वरून खालच्या दिशेने केस विंचरावेत. ओले केस न विंचरता वाळल्यावरच विंचरावेत. ओले केस तुटण्याची अधिक शक्यता असते.
केसांच्या समस्या आणि उपाय
केस पांढरे होणे
१०० ग्रॅम खोबरेल तेलात २० ते २५ लाल जास्वंदीची फुले मंद आचेवर तळून काढावीत. पाण्याचा अंश गेला की फुलांसकट तेल गार होउ द्यावे व मग गाळून बाटलीत भरावे. हे तेल आठवडयातून किमान दोन वेळा केसांना लावावे. जास्वंद हा उत्तम नैसर्गिक डाय असून त्याचे इंग्रजी नाव ‘शू फ्लॉवर’ असे आहे. पूर्वीच्या काळी ही फुले बुटांना पॉलिश करण्यासाठी वापरली जात असत.
केस गळणे
हवेतील प्रदूषण, शांपूचा अतिरिक्त वापर, आहारातील त्रुटी ही त्या मागची मुख्य कारणे असू शकतात. संत्रे अननसाचा रस रोज १ ग्लास या प्रमाणे १५ दिवस प्यायला असता केस गळती कमी होते.
केसांची टोके दुभंगणे
केसांची टोके बरेचवेळा दुभंगलेली आढळतात. अशावेळी ही टोके थोडी कापावीत. डोक्याला केसांच्या मुळाशी आठवड्यातून किमान एकदा खोबरेल अथवा माका किवा आवळेल तेलाचा मसाज करून अर्धा तासानंतर केस धुवावेत.
आयुर्वेदिक दृष्टिकोन
आयुर्वेदानुसार केस हा अस्थि धातूचा मल आहे. अस्थिधातूच्या पोषणासाठी तीळ अतिशय महत्त्वाची भूमिका बजावतात. त्यामुळे तीळाचे सेवन केसांच्या आरोग्यसाठीही उपयुक्त ठरते. दिवसातून किमान एकदा तरी तीळ अर्धा किवा एक चमचा चावून खावेत.
प्रसिद्ध आयुर्वेदाचार्य श्रीकांत बागेवाडीकर यांच्यानुसार, केसांचे आरोग्य चांगले ठेवायचे असेल तर आहारातही कांही बदल करावे लागतात. विशेषतः मसालेदार आणि तेलकट पदार्थांचे सेवन मर्यादित करावे.
आहार आणि केसांचे आरोग्य
खनिजे, जीवनसत्वे, केल्शियम, लोह यांनी युक्त असा परिपूर्ण आहार केसांच्या निकोप वाढीसाठी आवश्यक आहे. हिरव्या पालेभाज्या, फळे, कडधान्ये यांचा आहारात समावेश असावा. तसेच पाणी भरपूर प्रमाणात प्यावे.
साधारण सूचना
केस धुताना अति गरम पाण्याचा वापर टाळावा.
सूर्यकिरणांपासून केसांचे संरक्षण करावे.
रात्री झोपताना केस विंचरून मोकळे सोडावेत.
रासायनिक प्रक्रिया (जसे केस रंगवणे, कर्लिंग) शक्यतो कमी कराव्यात.
नियमित व्यायाम केल्याने रक्ताभिसरण सुधारते, ज्यामुळे केसांना पोषक द्रव्ये पोहोचतात.
घरात उपलब्ध असलेल्या नैसर्गिक साधनांचा वापर करून आपण आपल्या केसांची योग्य काळजी घेऊ शकतो. सुंदर केसांसाठी बाहेरून लावण्याच्या उपायांइतकेच अंतर्गत पोषणही महत्त्वाचे आहे. योग्य आहार आणि नियमित देखभाल यांद्वारे केसांचे आरोग्य आणि सौंदर्य वाढविता येईल.
केस गळणे आणि टक्कल: कारणे आणि उपाय
प्रस्तावना
केस गळणे आणि टक्कल पडणे ही समस्या केवळ वृद्धांपुरतीच मर्यादित नसून, आजकाल तरूण पिढीतही मोठ्या प्रमाणात आढळते. सामान्यतः पंचेचाळीशीनंतर केस विंचरताना कंगव्यावर काही केस दिसू लागतात आणि साठी गाठेपर्यंत टक्कल पडलेले असते. मात्र अलीकडे विशीत-तिशीत टक्कल पडणाऱ्यांची संख्या वाढत आहे. या लेखात आपण केस गळण्याची कारणे आणि त्यावरील उपाय जाणून घेऊया.
केस गळण्याची प्रमुख कारणे
- अनुवांशिकता
टक्कल हे अनुवांशिक मानले जाते. जर वडिलांना टक्कल असेल तर मुलालाही ते पडण्याची शक्यता असते. संशोधनानुसार, ८० टक्के लोकांमध्ये टक्कल पडण्याचे जीन्स किंवा जनुके आईकडून येतात. आईकडचे आजोबा किंवा मामा टकलू असतील तर संबंधिताला टक्कल पडण्याचे चान्सेस अधिक असतात, मात्र आईला टक्कल येत नाही. अनुवांशिक टक्कल सामान्यतः वयाच्या साठीनंतर दिसते, त्यामुळे तरुणांमध्ये आढळणारे टक्कल इतर कारणांमुळे असू शकते. - तणाव
तरुणांमध्ये टक्कल पडण्यामागील सर्वात मोठे कारण म्हणजे तणाव. अनेकदा तणावाने हार्मोन्समध्ये बदल होतात, ज्यामुळे केस गळतात. तणाव कमी करणे आणि त्यावर मात करणे शिकल्यास लवकर टक्कल पडणे टाळता येऊ शकते.
- पोषक द्रव्यांचा अभाव
शरीरात आवश्यक असलेली सूक्ष्म पोषक द्रव्ये कमी पडल्यास, डायहायड्रोटेस्टोस्टेरॉन हे हार्मोन तयार होते, जे केस गळण्यास कारणीभूत ठरते. झिंक, आयर्न, मॅग्नेशियम आणि ब-जीवनसत्वांचा अभाव केसांच्या आरोग्यावर परिणाम करतो. - चुकीची जीवनशैली
अनियमित जेवण, कमी झोप, धूम्रपान, अतिरिक्त मद्यपान यांसारखी चुकीची जीवनशैली केस गळण्यास कारणीभूत ठरू शकते. धूम्रपानामुळे शरीराला ऑक्सिजन कमी मिळतो आणि निकोटिन हे विषारी द्रव्य रक्ताचा प्रवाह मंद करते, परिणामी केसांची वाढ खुंटते. - रक्तगटाचा प्रभाव
जमशेदपूर येथील त्वचारोग तज्ञ डॉ. आर.पी. ठाकूर यांनी केलेल्या संशोधनात, ज्यांचा रक्तगट A पॉझिटिव्ह आहे त्यांना टक्कल पडण्याची शक्यता सर्वाधिक असल्याचे दिसून आले आहे. या रक्तगटाच्या लोकांमध्ये बी सेव्हन (बायोटिन) शोषून घेण्याची क्षमता कमी असते, ज्यामुळे ठराविक वयानंतर त्यांच्या केसांची जाडी आणि वाढ कमी होत जाते. - गुरुत्वाकर्षणाचा प्रभाव
अंकारा येथील प्रसिद्ध प्लॅस्टीक सर्जन एमिन उस्तने यांच्या संशोधनानुसार, गुरुत्वाकर्षणही टक्कल पडण्यास कारणीभूत ठरू शकते. डोक्याच्या त्वचेखाली एक प्रकारचे आवरण (वसा) असते, जे केसाच्या मुळांवर दाब पडण्यापासून संरक्षण करते. वय वाढले की त्वचेखालील वसेचा थर पातळ होतो आणि गुरुत्वाकर्षणाचा दाब केशग्रंथीवर पडून ती मुळे नष्ट होतात. पुरुषांमध्ये टक्कल पडण्याचा पॅटर्न बहुतेक वेळा समान असतो – वय वाढेल तसे आजूबाजूचे केस राहतात पण माथ्यावरचे केस जातात.
टक्कल आणि केस गळण्यावरील उपाय
- आहारात सुधारणा
डायहायड्रोटेस्टोस्टेरॉन हे केसांना घातक असते, आणि ग्रीन टी त्याची वाढ कमी करते. नियमित ग्रीन टी प्यायल्याने केसांच्या वाढीला गती मिळते.
अन्नद्रव्यांमध्ये दुधाचा वापर वाढवावा.
बदाम खावेत आणि केसांना बदामाचे तेल लावावे.
पालकाची भाजी, संत्री, अंडी, सोयाबीन यांचा आहारात समावेश करावा.
झिंक, आयर्न आणि मॅग्नेशियम असणारे अन्नपदार्थ खावेत. - जीवनशैली बदल
तणाव कमी करण्यासाठी योग, ध्यान, व्यायाम यांचा समावेश करावा.
पुरेशी झोप घ्यावी (कमीत कमी ७-८ तास).
धूम्रपान आणि अतिरिक्त मद्यपान टाळावे.
पाणी भरपूर प्रमाणात प्यावे. - औषधोपचार
टेस्टोस्टेरॉन हार्मोनला विरोध करणारी औषधे घेतल्यास केस गळणे थांबविता येते.
बायोटिन सप्लिमेंट्स घेणे फायदेशीर ठरते. माणसाला दररोज पाच मिलिग्रॅम बायोटिनची गरज असते. - संशोधनातील प्रगती
कोलंबिया विद्यापीठाच्या मेडिकल सेंटरमध्ये वैज्ञानिकांनी एक असे औषध शोधले आहे, ज्यामुळे टक्कल पडलेल्यांच्या डोक्यावरही केस उगवू शकतात. या औषधाची चाचणी उंदरांवर यशस्वी
